Gündelik hayatın sorumluluklarının getirdiği yoğunluğu, teknolojik gelişmeler yeni yaşam modelleri ile hafifletmektedir.Günümüzde kişiler fiziki alışverişe zaman ayırmak yerine internet ortamından kolaylıkla alışveriş yapabilmekte bu da online alışveriş alışkanlıklarını beraberinde getirmektedir. Ancak online alışveriş, doğası gereği fiziki yapılan alışverişe nazaran tüketici bakımından pek çok sorunu da pratikliğinin yanında barındırmaktadır.
Mesafeli sözleşmeler; yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda veya diğer iletişim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karşı karşıya gelinmeksizin yapılmaktadır. Bu tür sözleşmelerde malın veya hizmetin tüketiciye anında veya sonradan teslimi veya ifası kararlaştırılır. E-ticaret alışverişleri de bu bakımdan mesafeli satış sözleşmelerine tabidir. Peki e-ticaret alışverişlerinde tüketicinin hakları nelerdir?
1.CAYMA HAKKI
29188 sayılı Mesafeli Satış Yönetmeliğinin 9. maddesi gereği “(1) Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir.
(2) Cayma hakkı süresi, hizmet ifasına ilişkin sözleşmelerde sözleşmenin kurulduğu gün; mal teslimine ilişkin sözleşmelerde ise tüketicinin veya tüketici tarafından belirlenen üçüncü kişinin malı teslim aldığı gün başlar. Ancak tüketici, sözleşmenin kurulmasından malın teslimine kadar olan süre içinde de cayma hakkını kullanabilir.
(3) Cayma hakkı süresinin belirlenmesinde;
- a) Tek sipariş konusu olup ayrı ayrı teslim edilen mallarda, tüketicinin veya tüketici tarafından belirlenen üçüncü kişinin son malı teslim aldığı gün,
- b) Birden fazla parçadan oluşan mallarda, tüketicinin veya tüketici tarafından belirlenen üçüncü kişinin son parçayı teslim aldığı gün,
- c) Belirli bir süre boyunca malın düzenli tesliminin yapıldığı sözleşmelerde, tüketicinin veya tüketici tarafından belirlenen üçüncü kişinin ilk malı teslim aldığı gün esas alınır.
(4) Malın satıcı tarafından taşıyıcıya teslimi, tüketiciye yapılan teslim olarak kabul edilmez.
(5) Mal teslimi ile hizmet ifasının birlikte yapıldığı sözleşmelerde, mal teslimine ilişkin cayma hakkı hükümleri uygulanır.”
- Yukarıdaki hükümlerden de anlaşılacağı üzere;
- Mesafeli satışlarda satıcı veya sağlayıcı öncelikle tüketiciye ön bilgilendirme yapmalıdır.
- Ön bilgilendirme yapılan mesafeli satış sözleşmelerinde tüketici, iadesi mümkün olmayan mal veya hizmetler dışındaki mal veya hizmetlerde 14 gün içinde hiçbir cezai şart ödemeksizin ve gerekçe göstermeksizin cayma hakkına sahiptir.
- Ön bilgilendirme tüketiciye yapılmamış ise cayma hakkı süresi 1 yıla çıkmaktadır. Burada bilgilendirmenin yapıldığının ispatı satıcı veya sağlayıcıdadır.
- Cayma hakkı süresi, hizmet ifasına ilişkin sözleşmelerde sözleşmenin kurulduğu günden, mal teslimine ilişkin sözleşmelerde ise tüketicinin veya tüketici tarafından belirlenen üçüncü kişinin malı teslim aldığı günden itibaren başlar.
- Bu süreler dışında tüketici, sözleşmenin kurulmasından malın teslimine kadarki sürede de cayma hakkını kullanabilir.
- Mal teslimi ile hizmet birlikte yapılıyor ise cayma hakkında mal teslimi süreleri dikkate alınır.
- Satıcının tüketiciye gönderilmek üzere taşıyıcıya teslimi tüketiciye yapılmış bir teslim kabul edilemez.
2.SEÇİMLİK HAKLAR VE TAZMİNAT
Cayma hakkının yanında gönderilen ürünün ayıplı olması durumunda 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK) hükümleri uyarınca tüketici kendisine sağlanan seçimlik haklarından birini kullanabilir. Ayıplı maldan anlaşılması gereken tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Malın veya hizmetin ayıpsız olduğunu ispat yükü kural olarak satıcı veya hizmet sağlayıcısına aittir. Bazı durumlarda ayıp, ürün alındığında mevcut olmazken sonradan ortaya çıkar. Bu duruma kanun bir karine getirmiştir. Buna göre teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir.
6502 sayılı yasanın 11. maddesinde, malın ayıplı olması durumda tüketicinin seçimlik hakları düzenlenmiştir. Bu seçimlik haklarda tüketici;
- Bedel iadesini de içeren sözleşmeden dönme,
- Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme,
- Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme,
- İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir.
Tüketici bu seçimlik haklarını tek taraflı bildirim yaparak kullanabilir. Tüketici 2022 yılı itibari ile Büyükşehir statüsünde olmayan illerin merkezlerinde 15.430 TL’nin altında bulunan uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyetleri, Büyükşehir statüsünde olmayan illere bağlı ilçelerde 10.280 TL ile 15.430 TL arasındaki uyuşmazlıklarda İl Tüketici Hakem Heyetlerine başvurabilir. 15.430 TL üzerindeki uyuşmazlıklarda ise Tüketici Mahkemelerinde dava açabilir.
Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi hakları üretici veya ithalatçıya karşı da kullanılabilir. İlgili hakların yerine getirilmesinde satıcı, üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misli ile değiştirilmesi haklarından birinin seçilmesi durumunda bu talebin satıcıya, üreticiye veya ithalatçıya yöneltilmesinden itibaren azami otuz iş günü, konut ve tatil amaçlı taşınmazlarda ise altmış iş günü içinde yerine getirilmesi zorunludur. Ancak, Satış Sonrası Hizmetler Yönetmeliği eki listede yer alan mallara ilişkin, tüketicinin ücretsiz onarım talebi, yönetmelikte belirlenen azami tamir süresi (20 gün) içinde yerine getirilir. Aksi hâlde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir.
Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden yapılan indirim tutarı derhâl tüketiciye iade edilir.
Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getiren tarafça (üretici, satıcı veya ithalatçı) karşılanır. Tüketicinin bu seçimlik haklarından biri ile birlikte 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat talep etme hakkı da mevcuttur.
Özetlenecek olursa teknolojik gelişmeler ile beraber ticari faaliyetler de dijital materyaller kullanılarak, dijital ortamda yerlerini almaktadırlar. Ticari faaliyetler bakımından, online alışverişe konu olan uyuşmazlıklara dair düzenleme ve haklara yukarıda değindim. Ancak yine teknolojik gelişmeler bu alışverişlerin yöntem çeşitliliğini ve yetki sınırlandırmalarını değişken hale getirmektedir. Dolayısıyla meta ( sanal ) dünyanın konuşulduğu bugünlerde, e-ticaret kapsamında değerlendirilen alışverişlerden doğan haklar, hukuki sınırlandırmalar sürekli güncelleme ve yeni hukuki düzenlemelere ihtiyaç duymaktadır. Tüketicilerin alışverişlerini yaptıkları e-ticaret kuruluşlarının sunduğu mesafeli satış sözleşmelerini mutlaka okumalarını, ardından alışverişlerini tamamlamalarını şiddetle tavsiye ediyorum.